Επιστολές γνωστών ποιητών και πεζογράφων, ίσως και κριτικών, στον Τόλη Νικηφόρου και επιστολές του ίδιου κατά τον μισό σχεδόν αιώνα της λογοτεχνικής πορείας του ως τώρα. Ακόμη, αναγγελίες εκδηλώσεων, περιγραφές, ανέκδοτα, στιγμιότυπα, ό,τι μπορεί να ενδιαφέρει τον αναγνώστη της λογοτεχνίας κατά τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα.


Κυριακή 31 Μαρτίου 2013

Ο ποιητικός Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης

Μανώλης Αναγνωστάκης (Θεσσαλονίκη, 10 Μαρτίου 1925 – Αθήνα, 23 Ιουνίου 2005)

Εφημερίδα Θεσσαλονίκη, 22 Ιανουαρίου 1976

«Ο Μ. Αναγνωστάκης θα μιλήσει στην Ιατρική

Ο Δημοκρατικός Αγώνας, Τμήμα Ιατρικής Α.Π.Θ. διοργανώνει πολιτιστική εκδήλωση αύριο στις 6 μ.μ. στο αμφιθέατρο του Ανατομείου. Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης θα παρουσιάσει τους λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης Ανέστη Ευαγγέλου, Πρόδρομο Μάρκογλου και Τόλη Νικηφόρου».


Για τον Μανόλη Αναγνωστάκη, έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ποιητές, έχουν γραφεί πολλά από πολλούς. Από αξιόλογους μελετητές της ποίησης, γραμματολόγους, ανθολόγους, κριτικούς, ποιητές, από απλούς αριστερούς και άλλους απλούς ανθρώπους. Το μόνο που μπορώ να κάνω εγώ εδώ είναι να καταθέσω τα της προσωπικής μας γνωριμίας. Αν και τα ποιήματά του και η τόσο γνωστή (από τα διάφορα αφιερώματα) πράξη της ζωής του είναι πιο εύγλωττα από οποιαδήποτε δική μου αφήγηση. 

Ο Μανόλης είχε χαρακτηριστεί ως ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης. Κατ' άλλους, ο Λευκός Πύργος και το Εφταπύργιο μαζί. Κι αν η Θεσσαλονίκη θα μπορούσε να προσωποποιηθεί, φαντάζομαι ότι θα ήθελε να έχει τη φιγούρα του και τη μορφή του, το ήθος και την αγωνιστικότητά του και, τελικά, τη σιωπή του.

Και ως συγκλονιστική περιγραφή της πρόσφατης ιστορίας της, τα ποιήματά του. 


Πρώτα-πρώτα, ο Μανόλης ήταν παιδί της πυρίκαυστης καρδιάς της πόλης, της Πλατείας Δικαστηρίων, που τώρα ονομάζεται Πλατεία Αρχαίας Αγοράς.. Όπως ο Τηλέμαχος Αλαβέρας, ο Γιώργος Ιωάννου (λίγο πιο κει), ο Γιάννης Καρατζόγλου κι εγώ, και αρκετοί ακόμη. Τον γνώρισα το 1971, μόλις γύρισα από την Αγγλία. Είχε τότε, σε ηλικία 46 ετών, τη Βιβλιοθήκη, ένα προοδευτικό βιβλιοπωλείο στη Χρυσοστόμου Σμύρνης, μαζί με μερικά πολύ νέα παιδιά. Περνώντας από το βιβλιοπωλείο μια μέρα, άκουσα να τον φωνάζουν με το μικρό του όνομα και τον ρώτησα, «Είστε, ο Μανόλης Αναγνωστάκης;». Εκείνος μου είπε, «Όχι, όχι, είμαι ξάδελφός του», ενώ τα παιδιά χαμογελούσαν. Μου έδωσε όλες τις αναγκαίες πληροφορίες και, λίγες μέρες αργότερα, μου ζήτησε συγγνώμη και μου εξήγησε ότι δεν ήθελε να γίνεται πολύς λόγος για κείνον και τα ποιήματά του.



Από τότε με συμβούλευε και με βοηθούσε με κάθε ευκαιρία (εκείνος έμενε στην Π. Π. Γερμανού κι εγώ στη Ζεύξιδος, δηλαδή πολύ κοντά). Ένα παράδειγμα είναι η έκδοση της συλλογής διηγημάτων μου Αλμπατζάλ, 1971. Είχε τότε γραφεί μια μεγάλη ευνοϊκή κριτική με ψευδώνυμο στην εφημερίδα Ελληνικός Βορράς. Μια μέρα που περνούσα από τη Βιβλιοθήκη, ο Μανόλης με φώναξε και μου είπε: «Ο συνεργάτης Α. που σου έγραψε την κριτική είναι ο Τηλέμαχος Αλαβέρας, να του τηλεφωνήσεις και να τον ευχαριστήσεις».


Στη μεταπολίτευση, ήταν μέλος της επιτροπής πόλης της ανανεωτικής αριστεράς, συντόνιζε τις συνεργασίες των Θεσσαλονικέων ποιητών και πεζογράφων στην Αυγή και ήταν
για μερικά χρόνια ο καθοδηγητής μου στην κομματική οργάνωση καλλιτεχνών. Σαφέστατα αντιδογματικός, προσπαθούσε πάντοτε να περάσει μια διαφορετική αντίληψη για την τέχνη και τον πολιτισμό. Το 1976 λοιπόν ο Αναγνωστάκης παρουσίασε σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο του πανεπιστημίου δύο νέους ποιητές, τον Ανέστη Ευαγγέλου και τον Πρόδρομο Μάρκογλου και έναν νέο πεζογράφο, τον Τόλη Νικηφόρου.  Έγινε τότε και ένα χαριτωμένο περιστατικό. Ένας φοιτητής είπε «ο σεβαστός μας Μανόλης Αναγνωστάκης». Μόλις το άκουσε ο Μανόλης, πετάχτηκε επάνω και διαμαρτυρήθηκε: «Ποιος το είπε αυτό, ποιος το είπε αυτό; Όχι και σεβαστός, ρε παιδιά, στον ενικό να μου μιλάτε».

Εγώ πήρα άλλο ένα καλό μάθημα στην εκδήλωση αυτή. Ο Μανόλης με είχε προειδοποιήσει να διαβάσω ένα σύντομο διήγημα γιατί τα εκτεταμένα πεζά κείμενα δεν προσφέρονται για αναγνώσεις σε κοινό. Εγώ όμως επέμενα να διαβάσω ένα μάλλον μεγάλο «στρατευμένο» διήγημα. Το αποτέλεσμα ήταν, κάπου στη μέση της ανάγνωσης, να αρχίσουν οι φοιτητές να ανακάθονται, να σέρνουν τα πόδια τους και γενικά να κυριαρχεί ένας θόρυβος, μια δυσάρεστη αδημονία στην ατμόσφαιρα. Χειροκρότησαν βέβαια θερμά όταν τελείωσα, εγώ όμως είχα πάρει το μάθημά μου με τον σκληρό τρόπο.

Ο ακτινολόγος γιατρός Μανόλης Αναγνωστάκης, που κάποτε ένας φίλος του τού είχε πει «δεν ήξερα ότι γράφεις και ποιήματα», ήταν πανύψηλος, λίγο γυρτός, με χοντρά γυαλιά και παχύ μουστάκι, ψεύδιζε ελαφρά, ιδίως όταν ήταν θυμωμένος, είχε εκφραστικότατα μάτια και μια παιδική έκφραση στο πρόσωπο, πάντα έτοιμος για καλαμπούρι. Ήταν και γνωστός λάτρης του ποδοσφαίρου. 

Με την κάθοδο του στην Αθήνα το 1978, ο Μανόλης μάς έλειψε πολύ. Έχοντας εκφράσει με μοναδικό τρόπο την τραγική εποχή του, επέλεξε συνειδητά τα τελευταία χρόνια τη σιωπή. Μια σιωπή διαμαρτυρίας και αξιοπρέπειας, μια πράξη. «Όρθια η πράξη σαν αλεξικέραυνο», όπως είχε πει και ο ίδιος.

10 σχόλια:

  1. !!!!!! Τι όμορφο αυτό εδώ που γίνεται Τόλη μου..Μας φέρνει πιο κοντά στους αγαπημενους ποιητές και λογοτέχνες..Τυχαίνει να μου αρέσει και ο Μ.Αναγνωστάκης πολύ.

    Καλό βράδυ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Έτσι το αισθάνομαι κι εγώ, Γιάννα μου. Ίσως και για να συνειδητοποιήσουν πολλοί ότι οι άνθρωποι της λογοτεχνίας, και της τέχνης γενικότερα, δεν είναι από άλλο πλανήτη, ούτε ζουν σε γυάλινους πύργους. Είναι άνθρωποι σαν όλους τους άλλους, που ασκούν ένα επάγγελμα για να ζήσουν, μηχανικοί, γιατροί, δικηγόροι, υπάλληλοι, σπάνια εργάτες κ.α. και έχουν ένα ιδιαίτερο χάρισμα, μια δωρεά. Μια δωρεά που εργάζονται σκληρά για να αξιοποιήσουν και να την προσφέρουν μετά στους άλλους.

    Σε ευχαριστώ, καλό μήνα, κοριτσάκι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Η αποκάλυψη των μυστικών και των ντοκουμέντων σου,Τόλη μου,με ενθουσιάζει!Ανάσα μεγάλη στη σημερινή ασφυκτική εποχή...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Χαίρομαι πολύ, Όλγα μου. Αυτοί οι άνθρωποι υπήρξαν πάντοτε μια ανάσα. Και σε εποχές πολύ σκληρότερες από τη σημερινή, όπως ο εμφύλιος και η δικτατορία. Ευτυχώς πάντα υπάρχουν αυτά τα παραδείγματα θάρρους και εντιμότητας, επιπλέον της λογοτεχνικής αξίας, τα παραδείγματα μια άλλης πράξης, μιας αλλιώτικης ζωής.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Τα μυστικά και τα ντοκουμέντα σου γίνονται όλο και πιο αποκαλυπτικά Τόλη μου. Αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον! Όσο για το Μ. Αναγνωστάκη τι να πει κανείς... Είδε πολύ πιο νωρίς από πολλούς μας, αυτά που οι περισσότεροι δεν βλέπουν ακόμη...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Θα 'μουν δε θα 'μουν 14-15 χρονών όταν ανακάλυψα στην Ανθολογία του Περάνθη ένα ποίημα που μου έγνεφε.
    Ήταν το "Χάρης 1944" του Αναγνωστάκη, που αμέσως αντέγραψα στην προσωπική μου (χειρόγραφη) ανθολογία.
    Αυτό ήταν. Αναγνωστάκης μια φορά, Αναγνωστάκης για πάντα. Έκτοτε, το καθαρό του βλέμμα και οι στίχοι του, που πάντα έχουν κάτι να (μου) πουν, συνοδεύουν τη ζωή μου.

    "Εκείνο που έφερε στην ποίηση ο Αναγνωστάκης είναι η χαμηλόφωνη κουβέντα με τον εξομολογητικό χαρακτήρα. Όχι πια λυρικές κορδέλες και τραγούδια, αλλά κάτι από την αμεσότητα της προφορικής ομιλίας, ένας λόγος γυμνός, μια κουβέντα ανθρώπινη."
    (Ντίνος Χριστιανόπουλος)

    Κική

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Έχουμε κοινές αγάπες, Κική μου, και το χαίρομαι. Όχι πως δεν το ήξερα αλλά οι αγάπες αυτές φαίνεται να αυξάνονται σταθερά με την πάροδο του χρόνου.

    Ο Αναγνωστάκης έφερε στην ποίηση πολύ περισσότερα από τη χαμηλόφωνη κουβέντα με τον εξομολογητικό χαρακτήρα. Τα άλλα όμως, προφανέστατα και πιο σημαντικά, δυσκολεύεται να τα καταλάβει ο Χριστιανόπουλος για ευνόητους λόγους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Τζούλια μου, εμφανίζεσαι τόσο σπάνια στα κοινά μας ιστολόγια που μόλις τώρα πρόσεξα το σχόλιό σου. Βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή και πράγματι θα υπάρξουν πολλές άμεσες και έμμεσες αποκαλύψεις στις αναρτήσεις που θα ακολουθήσουν.

    Ο Αναγνωστάκης υπήρξε μια περηφάνια της αριστεράς σε εποχές πολύ πιο δύσκολες, τότε που η αριστερά ήταν έντιμη και περήφανη. Με την ντροπή των ημερών μας (ή μάλλον την έλλειψή της), για τον Αναγνωστάκη μιλάνε σχεδόν μόνο οι αριστεροί που βρίσκονται στα σπίτια τους. Πιστεύω όμως ότι έτσι θα το ήθελε και ο ίδιος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Τόλη μου, τούτο το ιστολόγιο, καθώς μεγαλώνει και πλουτίζει, αρχίζει να με ελκύει περισσότερο κι από το λιβάδι. Ζηλευτές οι εμπειρίες τις οποίες αποφάσισες να μοιραστείς μαζί μας και ταυτόχρονα μια αναδρομή σε ιστορικές εποχές με σημαντικούς ανθρώπους. Ωραίο να διαβάζει κανείς στο διαδίκτυο και κάτι άλλο εκτός από τα ζοφερά τεκταινόμενα του σήμερα. Ανάσα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Όπως γράφω κάπου αλλού, Μαρία μου, η ιδέα μου κατέβηκε ξαφνικά. Έβλεπα τα κλασέρ στα ράφια γεμάτα με επιλεγμένη αλληλογραφία σχεδόν μισού αιώνα και σκεφτόμουν πως, όταν λείψω εγώ, όλα αυτά θα τα φάει η λήθη, η σκόνη, ίσως ο κάδος της γειτονιάς. Έτσι λοιπόν, πάντα με την ανεκτίμητη βοήθεια της Τζούλιας μας, άρχισα να επιλέγω και να προσθέτω. Χαίρομαι πολύ που συμφωνείς μαζί μου. Πράγματι, με την πάροδο του χρόνου, το ιστολόγιο θα γίνεται πιο πλούσιο χωρίς να παλιώνουν οι ήδη παλιές αναρτήσεις του. Και ναι, πρέπει να ξεφύγουμε από την εθνική μας κατάθλιψη. Να είσαι καλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή